2024-йил 26-27-март кунлари Тошкент шаҳрида “Марказий Осиёда динлараро ва бир дин ичидаги бағрикенглик масалаларини ёритишда оммавий ахборот воситаларининг ўрни” мавзусида халқаро давра суҳбати бўлиб ўтди. Тадбир Ўзбекистон Журналистларни қайта тайёрлаш маркази ва Search for Common Ground (Муштарак томонларни излаш) халқаро нодавлат нотижорат ташкилотининг Ўзбекистон Республикасидаги филиали ҳамкорлигида ташкил этилди. Халқаро давра суҳбатида Марказий Осиё давлатлари – Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистондан журналистлар, блогерлар, фуқаролик жамияти институтлари вакиллари ва экспертлар иштирок этди. Тадбирда, шунингдек, Миллий оммавий ахборот воситаларини қўллаб-қувватлаш ва ривожлантириш жамоат фонди, илмий ва олий таълим муассасалари, нодавлат нотижорат ташкилотлари вакиллари ҳамда Ўзбекистон журналист ва блогерлари иштирок этди. Давра суҳбати олдидан 2023-2024-йилларда Ўзбекистоннинг турли ҳудудларида журналистлар, блогерлар, диний конфессиялар, илмий ва олий таълим муассасалари, оммавий ахборот воситалари ва фуқаролик жамияти вакиллари учун қатор учрашувлар, тренинглар ва семинарлар ташкил этилди.
Халқаро давра суҳбати иштирокчилари томонидан Марказий Осиё мамлакатлари дин давлат ҳокимиятидан ажратилган, жамият ва диний эътиқодлар ўртасидаги муносабатлар фуқаролик нормалари асосида тартибга солинадиган дунёвий давлатлар эканлиги таъкидланди. Масалан, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг биринчи моддасида “Ўзбекистон – дунёвий давлат” дейилган. 19-моддада “Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, диний эътиқодидан қатъи назар, қонун олдида тенгдир”, 35-моддасида “Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар ким хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди”.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 75-моддасида “Диний ташкилотлар давлатдан ажратилган ва қонун олдида тенгдирлар. Давлат диний ташкилотлар фаолиятига аралашмайди. Давлат қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда фаолият юритаётган диний ташкилотларнинг фаолият эркинлигини кафолатлайди”.
Марказий Осиё мамлакатлари кўп миллатли ва кўп конфессияли давлатлар эканлиги муаммоларнинг ўхшашлигини тасдиқлайди. Бу ҳар бир мамлакатнинг ўзига хос хусусиятларига қарамай, биргаликдаги ечимларни излашни талаб қилади.
Журналистнинг ижтимоий миссияси ёки “Зарар келтирманг!”
Журналистлар ва блогерларнинг касбий фаолияти қатъий равишда давлат қонунчилиги талаблари доирасида амалга оширилиши керак. Оммавий ахборот воситалари вакиллари ўз ахборот материалларида динлар ва конфессияларнинг постулатлари ва ақидаларини муҳокама қилмаслиги, шарҳламаслиги, ахборот истеъмолчиларига ўзининг шахсий диний қарашлари ёки афзалликларини айтмаслиги ёки юкламаслиги керак. Журналистларнинг ахборот материаллари ватандошлар ҳаётини ишончли фактлар доирасида ёритиши керак.
Халқаро давра суҳбатида диний ташкилотларнинг дунёвий давлатда фаолият кўрсатиши, динлараро ва бир дин ичидаги муаммоларни ҳал этиш йўллари муҳокама қилинди. Кўп конфессияли ва кўп миллатли давлатда, бир томондан, диний ташкилотлар, иккинчи томондан, диний ташкилотлар вакиллари, журналистлар ўртасида ўзаро ҳамкорликни йўлга қўйиш масалаларига жиддий эътибор қаратилди. Таъкидланишича, бу муносабатлар айрим ҳолларда мавжуд стереотипларни ўз ичига олади. Иштирокчилар жамият ҳаётининг ушбу томонини ёритувчи журналистлар ижобий ҳикояларни оммалаштириш орқали бағрикенгликни тарбиялашга онгли равишда ҳисса қўшишлари кераклиги тўғрисида якдил фикрга келишди.
Кўп миллатли ва кўп динли жамиятда биргаликда яшаш, биргаликда ягона жамиятни ташкил этувчи турли миллий, маданий ва диний жамоалар вакиллари ўртасидаги ўзаро ҳурматни назарда тутади. Журналистлар ўз тажрибалари билан ўртоқлашди ва ўз фаолиятида бағрикенглик ғояларини тарғиб қилиш борасида аниқ мисоллар келтирди.
Давра суҳбати модератори Ёқутхон Маматова, айниқса, “зарар келтирма!” тамойилига амал қилиш зарурлигини таъкидлади ва журналистлар фаолиятида журналистларнинг касбий этикага қатъий риоя қилиш муҳимлигини таъкидлади.
Эксперт Элдар Асанов журналистлар ва халқаро давра суҳбатининг бошқа иштирокчилари эътиборини журналист фаолиятининг яна бир аксиомаси – холисликка қаратди. Бу, айниқса, ахборот майдони сохта маълумотлар билан тўлдирилган ҳозирги кунларда муҳим. Объективликни сақлаш учун маълумотни доимий равишда текшириш керак. Яъни, у ёки бу ахборот материалини нашр этишдан олдин унинг тўғрилигини диққат билан текшириш керак.
Халқаро давра суҳбатининг якуний кунида унинг иштирокчилари – экспертлар, журналистлар ва фуқаролик сектори вакиллари диний соҳадаги тенденциялар ва воқеаларни ёритувчи илмий-услубий адабиётларнинг журналистлар учун долзарблигини таъкидладилар. Масалан, экспертлар ҳам, журналистлар ҳам аҳоли орасида “дунёвийлик” тушунчасининг моҳиятини кўпчилик тушунмаслигини таъкидлади. Журналистлар ватандошлар ўртасида бағрикенгликни тарғиб қилишга ёрдам беришлари керак.
Давра суҳбати иштирокчилари бу каби тадбирлар мунтазам бўлишига умид билдирдилар, чунки журналистлар ҳам бошқа касб вакиллари каби ўз ҳамкасбларининг муваффақиятли тажрибалари билан алмашишлари зарур.
Музаффар Турсунов,
Тошкент шаҳридаги ёшлар ижтимоий-ҳуқуқий реабилитация
ногиронлар “Миллениум” маркази лойиҳалари муҳаррири